ROBAKI

Robaki - Pasożyty - Zoonozy to poważny problem! Bayer HealthCare Dział Weterynaryjny
Toxocara canis - glista psia
Toxocara cati - glista kocia

Nicienie te są najczęściej spotykanymi pasożytami psów i kotów. Badania przeprowadzone na terenie Polski wykazały, że prewalencja (ekstensywność) zarażenia T. canis u szczeniąt do 3 miesiąca życia wynosi aż 60%, pomiędzy 3-12 miesiącem – 24,3%, natomiast u psów w wieku 1 roku i starszych tylko 5,4%. Dojrzałe postacie lokalizują się w jelicie cienkim zwierząt. Glista kocia może osiągać długość
6-10 cm, natomiast psia - 12-18 cm. Szczenięta mogą zarażać się larwami glist już w życiu płodowym, a po przyjściu na świat larwami, które mogą znajdować się w mleku suki lub w inwazyjnych jajach w środowisku zewnętrznym. Kocięta rodzą się wolne od glist i po raz pierwszy mogą zarażać się z mlekiem kotki.
Dorosłe psy i koty zarażają się wyłącznie inwazyjnymi larwami, które wykształcają się w jajach glist. Dojrzała samica glisty jest w stanie złożyć 20-50 tys. jaj dziennie, które z kałem są wydalane do środowiska. U psów okres prepatentny wynosi 3 tygodnie (inwazja prenatalna), 4-5 tygodni (inwazja laktogenna i ze środowiska zewnętrznego). U kotów, w przypadku T. cati, siewstwo jaj rozpoczynało się w 8 tygodniu od chwili inwazji. W zależności od warunków atmosferycznych (w temp. 15-20°C) w ciągu 2-7 tygodni w wydalonych jajach wykształcają się larwy zdolne do zarażenia (inwazyjne). Oznacza to, że świeży kał, pochodzący nawet od zarażonych glistami psów i kotów, nie stanowi zagrożenia dla innych zwierząt i ludzi. Sprzątając go właściciel zwierzęcia nie naraża się więc na inwazję, a jedynie usuwa jaja pasożytów, które z czasem mogą stać się bardzo niebezpieczne. Inwazyjne jaja glist są oporne na niekorzystne warunki środowiska zewnętrznego i mogą w nim przetrwać nawet do kilku lat.

Mogą one znajdować się nie tylko tam, gdzie zostały wydalone wraz z kałem zarażonych zwierząt, lecz trafiać również do wody lub być przenoszone np. na obuwiu w odległe miejsca. Badania gleby przeprowadzone w różnych miastach Polski wykazały, że w 10-80%
próbek pobranych z plaży, podwórek, parków i terenów rekreacyjnych znajdowano jaja T. canis.

Objawy zarażenia u ludzi:

Człowiek może przypadkowo ulec zarażeniu inwazyjnymi jajami glist występujących u psów i kotów. Inwazja może przebiegać bezobjawowo, bądź w postaci uogólnionej (zespół larwy wędrującej trzewnej - VLM), ocznej (larwa wędrująca oczna – OLM) lub mózgowej. Niekiedy, przy braku jakichkolwiek objawów klinicznych, eozynofilia może być jedynym wskaźnikiem zarażenia.

W Polsce blisko 30% przypadków stwierdzanej eozynofilii wykazuje dodatnie odczyny serologiczne z antygenem Toxocara. W postaci uogólnionej obserwuje się pogorszenie samopoczucia, spadek apetytu i masy ciała, gorączkę, ból brzucha, powiększenie wątroby, wysypki skórne, obrzęki i kaszel. Z czasem może pojawić się zapalenie płuc, mięśnia sercowego, astma oraz nasilenie objawów alergicznych, niekiedy zagrażające życiu. Postać oczna stwierdza się najczęściej u starszych dzieci oraz młodzieży. Towarzysza jej zaburzenia widzenia, bielmo, zez, a także całkowita utrata wzroku. W inwazji bierze udział jedna lub kilka larw, które atakują jedno, rzadziej oboje oczu. Postać mózgowa najczęściej obserwuje się u dzieci. Objawia się ona zaburzeniami w zachowaniu i śnie, rozdrażnieniem oraz nadpobudliwością. W cięższych przypadkach może dojść do zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych i mózgowia, niedowładów, porażeń. Leczenie toksokarozy jest trudne i długotrwałe. Nie zawsze przynosi spodziewane wyniki. Na przykład skuteczność terapii w toksokarozie ocznej jest tym większa, im wcześniej się ją zdiagnozuje.


Toxocara canis - glista psia
Toxocara cati - glista kocia

Jak zaraża się człowiek?
Do zarażenia dochodzi przez zjedzenie jaj glist zawierających inwazyjne larwy. Jest to więc tzw. „choroba brudnych rak”. W związku z tym, że dzieci nie maja jeszcze utrwalonego nawyku mycia rak, częściej niż dorośli padają ofiarą inwazji. Nie bez znaczenia jest też zjawisko geofagii (zjadanie ziemi, piasku, gliny), które obserwuje się u dzieci w wieku od 2 do 5 lat.
Dorośli ludzie najczęściej zarażają się zjadając źle opłukane z ziemi warzywa bądź owoce, ale także nie myjąc rak po wykonaniu prac ziemnych przed posiłkiem, czy przed paleniem papierosów. Człowiek wobec tego, zarazić się może glista psia lub kocia gdziekolwiek i kiedykolwiek, nie będąc wcale właścicielem zwierzęcia.

Dipylidium caninum - tasiemiec psi

W Polsce notowany u 10-51% psów i 51-71% kotów. Długość ciała dorosłego pasożyta wynosi 13-80 cm. Człony maciczne, które nie tylko z kałem mogą opuszczać organizm żywiciela, lecz także samoczynnie wypełzać
z odbytu, swoim kształtem przypominają pestkę ogórka lub dyni. Zwierzęta zarażają się tym pasożytem przypadkowo zjadając pchłę, w której znajduje się postać larwalna tasiemca. Po 2-3 tygodniach od chwili zarażenia zwierzę wydala z kałem pierwsze człony.

Objawy zarażenia u ludzi:
U osób dorosłych dipylidioza najczęściej przebiega bezobjawowo. Objawy niestrawności, utrata apetytu, bóle brzucha, a nawet wymioty, obserwowane sa zwykle
u dzieci. Inwazję tasiemca wykrywa się badając kał (koproskopia). W kale zarażonego człowieka znajduje się
charakterystyczne człony, bądź jaja skupione w grupy po 3-30 sztuk (macica tasiemca tworzy torebki wypełnione jajami).

Jak zaraża się człowiek?

Podobnie jak zwierzę człowiek zaraża się zjadając pchłę z larwą tasiemca. Dzieje się tak wtedy, gdy zwierzę najpierw wygryza taka
pchłę z własnej okrywy włosowej, a następnie liże człowieka lub gdy człowiek całując psa lub kota przypadkowo ja połknie.
Głaskanie zwierząt, a następnie spożywanie pokarmu bez umycia rak, może także skutkować zarażeniem.
Człony maciczne Dipylidium caninum, kształtem przypominają pestki ogórka lub dyni.

Echinococcus granulosus - tasiemiec bąblowcowy
Echinococcus multilocularis

Bardzo niebezpieczne, choć rzadko notowane w Polsce tasiemce, występujące w dojrzałej postaci u psów, lisów i kotów. Długość ich ciała nie przekracza kilku milimetrów. Żywicielami pośrednimi dla tych tasiemców są zwierzęta hodowlane i towarzyszące, gryzonie oraz człowiek. W ich narządach wewnętrznych (najczęściej w wątrobie)
rozwijają się larwy typu echinococcus.

Objawy zarażenia u ludzi:
W przewodzie pokarmowym człowieka z jaja wykluwa się larwa zwana onkosfera, która przedostaje się do układu krwionośnego i z krwią wędruje najczęściej do wątroby, choć może lokalizować się także w płucach, nerkach, śledzionie lub w mózgu. Jeżeli jest to
larwa E. granulosus to rozwija się ona w formie wolno powiększającego się pęcherza, który wypełnia się płynem zawierającym liczne protoskoleksy (piasek bąblowcowy). Pęknięcie pęcherza, np. na skutek urazu mechanicznego, może prowadzić do wstrząsu anafilaktycznego lub na skutek wylania się piasku bąblowcowego do wtórnej echinokokozy.

Z każdego protoskoleksa rozwinie się nowy pęcherz. Takie przypadki kończą się śmiercią zarażonego człowieka. Larwa E. multilocularis wzrasta w wątrobie w sposób naciekowy, przypominający rozwój nowotworu (zresztą jest z nim często mylona). Objawy, które towarzyszą echinokokozie, wynikają z lokalizacji postaci larwalnej.

Jak zaraża się człowiek?
Człowiek zaraża się zjadając jaja tasiemców. Sa one zdolne
do inwazji natychmiast po wydaleniu członu macicznego z kałem
zwierzęcia. Jest to „choroba brudnych rak”. Należy pamiętać,
że jaja moga przyklejać się do okrywy włosowej zwierzęcia.
źródło zarażenia mogą stanowić także nie umyte lub źle opłukane
warzywa i owoce. W lasach, gdzie stwierdza się u lisów
występowanie E. multilocularis, nie powinno się spożywać
owoców leśnych bez uprzedniego umycia.

Giardia duodenalis (G. intestinalis) - giardia (lamblia)

Pierwotniak wielkości 10-20 µm, pasożytujący w jelicie cienkim wielu gatunków zwierząt i człowieka. Psy i koty zarażają się zjadając cysty giardii, które mogą w optymalnych warunkach zachować inwazyjność przez okres 3 tygodni w środowisku zewnętrznym. Po 5-16 dniach od chwili zarażenia zwierzęta te same zaczynają wydalać z kałem cysty G. duodenalis. Okres siewstwa cyst trwa zwykle 4-5 tygodni.
Objawy zarażenia u ludzi:
Objawy chorobowe mogą wystąpić po kilku-kilkunastu dniach
od zarażenia. Początkowo są to nudności, wymioty i bezkrwawa biegunka. Następnie, w zależności od intensywności inwazji, może
pojawić się spadek masy ciała, zanik mięśni, często także nadmierna
senność. Jest choroba szczególnie niebezpieczna dla dzieci,
gdyż powoduje zaburzenia wchłaniania tłuszczów i węglowodanów,
które razem z niedoborem witamin i białek, pojawiającym się na skutek długotrwałych biegunek, prowadzi do niedożywienia, a w konsekwencji do niedorozwoju fizycznego. U osób dorosłych obserwuje się często bezobjawowy przebieg inwazji, lub jedynie z objawami przejściowych bólów brzucha, krótkotrwałych biegunek, a także stanów złego samopoczucia. Leczenie giardiozy nie nastręcza problemów. Należy pamiętać jednak o tym, że w przypadku, gdy stwierdzi się tego pasożyta u choćby jednego z członków rodziny, wszystkich domowników należy poddać terapii.

Jak zaraża się człowiek?
Człowiek zaraża się także zjadając cysty giardii z zanieczyszczonym pokarmem, bądź woda do picia. Inwazjologiczne znaczenie dla ludzi w przypadku tego pasożyta, oprócz zanieczyszczonego cystami środowiska zewnętrznego, maja nie tylko zarażone zwierzęta towarzyszące (szczególnie młode koty i psy w wieku do 2 roku życia), lecz również zwierzęta dzikie (np. bobry), które są często bezobjawowymi siewcami cyst giardii. Zwykle tam, gdzie zarówno ludzie jak i towarzyszące im koty bądź psy są zarażeni G. duodenalis, nie jest się w stanie określić kto dla kogo stanowił źródło inwazji.
Toxoplasma gondii - toksoplazma

Zarażenia Toxoplasma gondii są powszechne zarówno u zwierząt, jak i u ludzi. Ten wewnątrzkomórkowypasożyt, wielkości 7 µm, pełen cykl rozwojowy przechodzi jedynie u kotowatych (Felidae). Cykl ten kończy się wydaleniem do środowiska zewnętrznego oocyst wielkości 10-13 µm, a ich liczba może dochodzić do miliona w 1 g kału zarażonego zwierzęcia. Okres siewstwa oocyst waha się od 1 do 21 dni. Po 2-4 dniach, w optymalnych warunkach środowiskowych, oocysty sporulują i stają się zdolne do inwazji.
U pozostałych gatunków zwierząt i człowieka toksoplazma lokalizuje się w różnych narządach wewnętrznych w postaci cyst osiągających średnicę 200 µm (nigdy nie dochodzi u nich do rozwoju płciowego pasożyta w jelicie, a więc do wykształcenia się i siewstwa oocyst). Koty i psy mogą zarażać się toksoplazma wielokrotnie w ciągu swojego życia zjadając oocysty (z gleby), cysty (z surowego mięsa), poprzez łożysko (w trakcie ciąży), bądź droga laktogenna. Na świecie (w tym także w Polsce) odsetek kotów wykazujących obecność przeciwciał przeciw T. gondii wynosi 9-95,2%, a u psów nie przekracza 89%. W Polsce serologicznie toksoplazmę stwierdzano u 26,7% kotów w wieku do 3 miesiąca życia i u 42,1% w wieku 4-12 miesięcy. Odsetek ten był zdecydowanie wyższy u kotów starszych i wahał się od 81,2% (zwierzęta w wieku od 1 do 5 lat) do 95,2% (koty 6-20 letnie). Nie obserwowano wyraźnych różnic pomiędzy stopniem zarażenia kotów przebywających wyłącznie lub okresowo w domu, a także polującymi w środowisku zewnętrznym. Badania przeprowadzone w Niemczech wykazały, że koty trzymane w mieszkaniach i żywione karmą z puszek są zwykle wolne od toksoplazmozy. Ponieważ w Polsce zwierzęta, które otrzymują pokarm z puszek są dożywiane zwykle surowym mięsem, stopień zarażenia toksoplazmą jest taki sam jak u kotów żywionych tradycyjnie. Mimo wysokiego odsetka zarażonych kotów siewstwo oocyst T. gondii w ich kale jest zjawiskiem rzadkim, obserwowanym jedynie u 0,8-1% populacji tych zwierząt. Około 90% kotów wytwarza trwała odporność po pierwszym zarażeniu toksoplazma, co skutkuje brakiem siewstwa oocyst przy kolejnym kontakcie
z pasożytem.
Objawy zarażenia u ludzi:

Nabyta toksoplazmoza zwykle przebiega u ludzi bezobjawowo. Jednak u około 10%, szczególnie młodych osób, może ujawnić się
w postaci limfadenopatii. Najczęściej powiększeniu ulęgają węzły chłonne szyjne i karkowe. Rzadko może wystąpić gorączka, uczucie osłabienia, bóle głowy i mięśni oraz stan zapalny gardła. U ludzi z wrodzonymi bądź nabytymi (AIDS) niedoborami immunologicznymi obserwuje się ciężki przebieg toksoplazmozy Wśród objawów ze strony centralnego układu nerwowego (neurotoksoplazmoza).
U 30 do 69% kobiet, które po raz pierwszy zaraziły się T. gondii w czasie ciąży dochodzi do śródmacicznej inwazji płodu (toksoplazmoza wrodzona). Prawdopodobieństwo przeniknięcia pasożyta z krwi matki do płodu zmienia się w poszczególnych trymestrach ciąży.
W pierwszym trymestrze jest najmniejsze, a inwazja zwykle kończy się poronieniem.

W drugim trymestrze zaraża się około 30% płodów, a 25% z nich rodzi się z objawami wodogłowia, zwapnienia mózgu i padaczki. W trzecim trymestrze może dochodzić do zarażenia aż 65% płodów, u których po urodzeniu bardzo rzadko stwierdza się objawy inwazji toksoplazmy. Dopiero po 3-12 miesiącach życia u dziecka mogą wystąpić objawy ze strony centralnego układu nerwowego, a po kilku lub nawet kilkunastu latach zmiany w gałce ocznej (toksoplazmoza oczna).

Jak zaraża się człowiek?
Człowiek zaraża się oocystami toksoplazmy z pożywieniem, woda lub przez zanieczyszczone glebą ręce, a cystami – przez spożywanie surowego mięsa (głównie wieprzowiny i baraniny). Pasożyt może także przenikać w trakcie ciąży poprzez łożysko do płodu oraz w rzadkich przypadkach przy przetaczaniu krwi i transplantacji narządów. Pies nie stanowi dla człowieka żadnego zagrożenia, jeżeli chodzi o możliwość zarażenia się toksoplazmoza, kot natomiast tylko wtedy, gdy sieje oocysty. Należy pamiętać, że w przypadku, gdy kot zaraził się zjadając surowe mięso zawierające cysty pasożyta, wydalanie oocyst następuje już między 3-10 dniem inwazji i zwykle nie towarzyszą mu żadne objawy kliniczne. Stwierdzenie u kota obecności oocyst w kale (badanie koproskopowe) nie jest wskazaniem do uśpienia zwierzęcia, lecz do jego leczenia. Terapia nie jest kłopotliwa. Trzeba jednak pamiętać o regularnym czyszczeniu kuwety,
do której załatwia się kot i przynajmniej co dwa dni wyparzać ją wrzącą wodą. Przeprowadzone na terenie Wielkopolski badania
serologiczne ciężarnych kobiet w kierunku toksoplazmozy, połączone ze szczegółowym wywiadem środowiskowym wykazały, że zdecydowana większość kobiet z dodatnimi wynikami (81,0%) nie posiadała kota w domu.

Źródło:

1. Broszura firmy Bayer HealthCare Dział Weterynaryjny, pt. "Zoonozy".